Ο ζωγράφος απέναντι στην ομορφιά
Γίνεται δράκος
Και θέλει να την καταβροχθίσει1
Τ. Μαντζαβίνος
Όσα χρόνια γνωρίζω τον Τάσο Μαντζαβίνο, γνωρίζω και τους δράκους του. Εμφανίστηκαν στα έργα του πολύ νωρίς με διαφορετική μορφή και ρόλους. Στο εργαστήριό του τους βρίσκεις παντού. Κρεμασμένους από το ταβάνι, ψηλά σε τοίχους, μέσα και πάνω σε βιτρίνες, κρυμμένους ανάμεσα στις ζωγραφιές του, στα σχέδια του, βαθειά στο μυαλό του. Τρομακτικά ερπετά, με δυνατούς μύες και μεγάλα φτερά, σαύρες ή φίδια που φτύνουν συνήθως φωτιά, με σκληρά λέπια, μακριά ουρά, με κοφτερά νύχια και δόντια. Έτοιμοι να επιτεθούν με την ίδια ευκολία στη στεριά, στη θάλασσα, στον αέρα.
Στους θρύλους και τα παραμύθια, οι δράκοι συχνά εμφανίζονται με την ιδιότητα του φύλακα και προστάτη. Δράκος φύλαγε τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων. Ο Δράκος της Κολχίδας φύλαγε, ακοίμητος, το Χρυσόμαλλο Δέρας. Στον θρύλο των εννέα δράκων του Kowloon στο Χονγκ Κονγκ, τρεις είναι οι δράκοι με χαρακτηριστικά φρουρού και προστάτη. Ένας προειδοποιεί για τον κίνδυνο, άλλος προστατεύει για την απώλεια και την προδοσία κάθε είδους και άλλος από κάθε φυσικό κακό που μπορεί να συμβεί.
Θεωρώ ότι οι δράκοι του Μαντζαβίνου έχουν συμφιλιωθεί μαζί του και δεν αποτελούν απειλή για τον ζωγράφο. Φτάνει να το πιστέψει και ο ίδιος.
Στην πρόσφατη έκδοση «Ο Δράκος κι Εγώ»2, με τα επτά επιζωγραφισμένα χαρακτικά, υπάρχουν και τρία έργα με ανθρωπόμορφους δράκους. Σε ένα από αυτά, μάλιστα, εικονίζεται «Ο καλός δράκος», ο δράκος-άνθρωπος, να ξεκουράζεται ξαπλωμένος σε περιβάλλον ειδυλιακό. Αλλά και παλαιότερα, στο συλλεκτικό Τετράδιο Σχεδίων που τυπώθηκε σε ομοιοτυπική έκδοση το 2005, σε ένα σχέδιο με δράκο, ο ζωγράφος σημειώνει: «Εσύ θα βάλεις μυαλό στους ανθρώπους».3
Ένα, μικρών διαστάσεων έργο του Μαντζαβίνου, μόλις 15Χ20 εκ., του 2009, με τίτλο «Γύρω από τον δράκο»4, απεικονίζει ένα ζευγάρι να κάνει έρωτα. Κατακόκκινο το φόντο και ένα φίδι-δράκος με μακριά ουρά έχει σχεδόν περικυκλώσει το ζευγάρι, προστατεύοντάς το. Είναι εμφανές ότι η παρουσία του δράκου ούτε τους φοβίζει, ούτε και τους ενοχλεί.
Ο δράκος, φύλακας την ώρα του έρωτα, εμφανίζεται και σε μία δική μου προσπάθεια ποιητικής έκφρασης που γράφτηκε για τον φίλο μου Τάσο στις 20.9.2005. «…. Κι εσύ κάνεις έρωτα / Οι φτερωτοί σου δράκοι, ηδονοβλεψίες / φύλακες / πίσω στα βράχια / ……. / Αγρίμι ο ζωγράφος / Κατασπαράζει γυναικεία σάρκα / Η γοργόνα μύρισε φρέσκο σπέρμα / και σ’ άφησε τ’ αυγά της / να γονιμοποιήσεις / Για το καλό της Τέχνης».5
Προστάτες ή όχι, οι δράκοι του Τάσου Μαντζαβίνου είναι παρόντες, βρίσκονται πάντα εκεί, δίπλα του. Οδηγούν τα πινέλα του. Δύσπιστος ο ζωγράφος προτιμά να είναι έτοιμος να τους αντιμετωπίσει αν χρειαστεί.
Στο έργο «Ο ζωγράφος και 22 φτερωτοί δράκοι» της παρούσας έκθεσης, ο ζωγράφος δεν βρίσκεται σε κίνδυνο. Δεν δείχνει ανήσυχος. Όμως κρατά ένα βέλος που θα χρησιμοποιήσει σε περίπτωση που απειληθεί. Πάντα ετοιμοπόλεμος. Και κάτι ακόμη γι’ αυτό το έργο: Το μάτι βλέπει μόνο τους 21 δράκους. Έναν τον κρύβει το σώμα του ζωγράφου. Πρέπει να είναι εκεί. Είναι θέμα ρυθμού και ισορροπίας.
Μία σημαντική ενότητα έργων του Μαντζαβίνου, με τον γενικό τίτλο «Το φιδάκι», το γνωστό παιχνίδι, εκπροσωπεί την πλέον αθώα εκδοχή του δράκου. Εξαιρετικό δείγμα αυτής της δουλειάς αποτελεί η ξύλινη κατασκευή της Συλλογής Βογιατζόγλου που βρίσκεται σ’ αυτήν την έκθεση. Και αυτό το έργο είναι μια ζωγραφιά, όπως άλλωστε όλες οι κατασκευές του Μαντζαβίνου. Ο ίδιος είχε πει: «Οι κατασκευές είναι ζωγραφιές, που σέβονται το δυσδιάστατο της ζωγραφικής, την άρνηση του ψεύδους της αναπαράστασης, που στέκονται όρθιες και όχι σε τοίχους».6
Ο Τάσος Μαντζαβίνος, πιστεύω, θα συνεχίσει να ζωγραφίζει δράκους. Είναι θέμα αναγκαίας συνύπαρξης. Ερπετικός εγκέφαλος7 ονομάζεται το παλαιότερο τμήμα του ανθρώπινου εγκέφαλου πριν εξελιχθεί στη σημερινή του μορφή. Είναι κατάλοιπο από την ερπετική γενετική μας κληρονομιά. Διαβάζω ότι είναι σχεδόν όμοιος σε όλα τα είδη των ζώων, πουλιών και ερπετών που ζουν σήμερα στη γη. Οι λειτουργίες του απλές, σχετίζονται αποκλειστικά με την επιβίωση: Πείνα, σεξ, φόβος, αντίδραση, ανάγκη να νοιώθεις ασφάλεια, υπεράσπιση του προσωπικού χώρου. Ελέγχει δηλαδή τις αρχαιότερες συμπεριφορές του ανθρώπου.
Ίσως όλοι κρύβουμε ένα ερπετό, έναν δράκο μέσα μας.
Χρίστος Χριστοφής
Ιούλιος, 2019